استرس پس از سانحه (PTSD) نوعي اختلال روان شناختي است كه در پي تجربه يك رويداد آسيب زا اتفاق مي‌افتد. اين رويداد آسيب زا كه در اصطلاح روانشناسي به آن تروما گفته مي‌شود، مي‌تواند مواجهه با مرگ واقعي يا تهديد به مرگ، صدمه شديد يا خشونت جنسي باشد. مبتلايان به استرس پس از سانحه علائم مختلفي را در جنبه شناختي، خلقي و رفتاري تجربه مي‌كنند. كه عملكرد آن‌ها را در زندگي تحت تاثير قرار داده و منجر به تحميل فشارهاي رواني زيادي مي‌كند. در ادامه به توضيحات بيشتري در مورد علائم و روش‌هاي درمان اختلال استرس پس از سانحه پرداخته‌ايم.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

استرس پس از سانحه (Post traumatic stress disorder) يكي از انواع اختلالات روان شناختي است كه در پي تجربه يك رويداد به شدت آسيب زا اتفاق مي‌افتند. اين رويداد آسيب زا كه در اصطلاح روان شناسي به آن تروما گفته مي‌شود. مي‌تواند مواجهه با مرگ واقعي يا تهديد به مرگ، صدمه شديد يا خشونت جنسي باشد. مبتلايان به استرس پس از سانحه ممكن است به يكي از 3 روش زير تروما را تجربه كرده باشند:

🔹 تجربه مستقيم حادثه آسيب زا

🔹 مشاهده حادثه آسيب زا زماني كه براي فرد ديگري اتفاق مي‌افتاده.

🔹آگاه شدن از اينكه حادثه آسيب زا براي يك عضو نزديك خانواده يا دوست صميمي اتفاق افتاده است. ( نكته قابل توجه اينجاست كه مرگ اعضاي خانواده يا دوست صميمي تنها زماني به عنوان يك تروما در نظر گرفته مي‌شود كه فجيع يا غيرمترقبه باشد).

🔹 تجربه مكرر يا شديد با جزئيات آزاردهنده و تنفرآور يك يا چند حادثه آسيب زا (اين نوع مواجهه با تروما بيشتر در كساني كه مشاغل خاص دارند ديده مي‌شود. براي مثال آن‌هايي كه در خط اول جمع آوري بقاياي اجساد هستند يا مامورين پليسي كه مكررا در جريان جزئيات پرونده‌هاي كودك آزاري قرار مي‌گيرند).

علائم و نشانه هاي اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

مبتلايان به استرس پس از سانحه در جنبه‌هاي مختلفي علائم ناخوشايند و آزاردهنده رواني را گزارش مي‌دهند. كه شامل افكار مزاحم، تغييرات شناختي- خلقي و تغييراتي در سطح برانگيختگي مي‌باشد. در ادامه به توضيح هريك از آن ها پرداخته ايم.

❌ علائم مرتبط با درگيري و مزاحمت فكري با تروما

مبتلايان به استرس پس از سانحه يك يا چند علامت مزاحم در مورد حادثه آسيب زا را گزارش مي‌دهند. اين علائم پس از تجربه تروما آغاز مي‌شوند:

🔸 يادآوري مكرر، ناخواسته و ناراحت كننده حادثه آسيب زا

🔸ديدن كابوس‌هاي ناراحت كننده و تكرار شونده كه محتوا و يا احساس تجربه شده در آن‌ها مربوط به حادثه آسيب زا است.

🔸 بروز واكنش‌هاي تجزيه‌اي نظير بازگشت به گذشته كه در اصطلاح تخصصي به آن فلش بك گفته مي‌شود. در طي فلش بك بيمار به گونه‌اي احساس و رفتار مي‌كند كه انگار حادثه آسيب زا در حال وقوع است. (چنين واكنش‌هايي ممكن است با شدت‌هاي متفاوتي بروز يابند. و در شديدترين حالت با از دست دادن آگاهي نسبت به محيط همراه مي‌شوند)

🔸 تجربه ناراحتي رواني شديد يا طولاني مدت هنگام مواجه شدن با هر نشانه دروني يا بيروني كه براي فرد به عنوان نمادي از حادثه آسيب زا تلقي مي‌شود.

🔸 بروز واكنش‌هاي جسماني محسوس به نشانه‌هايي كه براي  نماد حادثه آسيب زا هستند.

❌ تغييرات شناختي و خلقي

پس از تجربه تروما بيمار دچار تغييرات منفي در شناخت و خلق مي‌شود. مبتلايان به استرس پس از سانحه دست كم دو مورد از علائم زير را گزارش مي‌دهند.

1. بروز مشكلات حافظه به صورت ناتواني در به يادآوردن يكي از جنبه‌هاي مهم حادثه آسيب زا كه توسط متخصصين به عنوان يك فراموشي تجزيه‌اي مشخص مي‌شود و ناشي از عوامل ديگري نظير ضربه به سر يا مصرف دارو و الكل نيست.
2. فرد پس از مواجهه با تروما نوعي عقايد يا انتظارات منفي مستمر و اغراق آميز درباره خود، ديگران و جهان پيدا مي‌كند. براي مثال مي‌گويد” من آدم خوبي نيستم” ، “به هيچ كسي در دنيا نمي‌شود اعتماد كرد” ،” دنيا جاي وحشتناك و خطرناكي است”.
3. بيمار افكار تحريف شده پايداري در مورد علت يا پيامدهاي حادثه آسيب زا پيدا مي‌كند كه اين افكار منجر به خودسرزنشگري يا سرزنش مفرط ديگران مي‌شود.
4. بيمار حالات هيجاني منفي مثل ترس، وحشت، خشم، احساس گناه يا شرم را به طور مداوم تجربه مي‌كند.
5. تمايل به انزوا شدت مي‌گيرد و به طور قابل ملاحظه‌اي علاقه يا ميزان شركت فرد در فعاليت‌هاي مهم كم مي‌شود.
6. بيمار نوعي احساس جدايي يا بيگانگي با ديگران را تجربه مي‌كند.
7. پس از تجربه تروما فرد دچار نوعي ناتواني مستمر در زمينه تجربه هيجانات مثبت نظير شادي، رضايت و احساس محبت مي‌شود.

❌ علائم  اختلال استرس پس از سانحه مرتبط با برانگيختگي

پس از تجربه تروما در مبتلايان به اختلال استرس پس از سانحه تغييرات رفتاري قابل ملاحظه‌اي در زمينه برانگيختگي و واكنش پذيري نسبت به حادثه آسيب زا ديده‌مي‌شود. علائم رفتاري اختلال PTSD حداقل شامل دو مورد از موارد زير هست.

🔻 افزايش تحريك پذيري و بروز حملات خشم (بدون اينكه محرك خاصي وجود داشته باشد يا با تجربه كمترين محرك بيمار عصبانيت شديدي را در قالب پرخاشگري كلامي يا فيزيكي نشان مي‌دهد)

🔻 بروز رفتارهاي بي محابا و خودآسيب رسان

🔻گوش به زنگي مفرط نسبت به خطر

🔻 تشديد واكنش از جا پريدن يا همان يكه خوردن

🔻 بروز اختلالاتي در تمركز

🔻بروز اختلالات خواب نظير تجربه بي‌خوابي يا خواب ناآرام

عوارض استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه همراه با خود عوارضي به دنبال دارد كه در اين بخش مقاله راجع به آن توضيح داده ايم.

🔺 اختلالات اشتها

🔺 افسردگي

🔺بروز افكار و اعمال خودكشي

🔺 مشكلات مربوط به مصرف مواد

🔺 اضطراب

عوامل خطرساز بروز اختلال استرس پس از سانحه

همه كساني كه در طول زندگي خود يك يا چند تروما را تجربه مي‌كنند و لزوما دچار اختلال استرس پس از سانحه نمي‌شوند. در نتيجه تجربه رويداد آسيب زا تنها دليل بروز اين مشكل نيست، بلكه عوامل ديگري نيز در اين زمينه نقش دارند كه در ادامه به مهم‌ترين آن‌ها اشاره كرده‌ايم:

🔴 عوامل مزاجي

اين عوامل مشكلات هيجاني تا سن 6 سالگي را شامل مي‌شوند. براي مثال مواجهه قبلي با يك رويداد آسيب زا و درگيري با مشكلات اضطرابي در دوران كودكي از جمله اين عوامل هستند. همچنين برخي اختلالات رواني كه در سال‌هاي بعدي زندگي بروز مي‌يابند نيز مي‌توانند به عنوان يك عامل خطر براي ابتلا به استرس پس از سانحه عمل كنند. براي مثال مبتلايان به افسردگي يا اختلال پانيك بيش از ديگران امكان داد كه در مواجه با يك رويداد آسيب زا دچار PTSD شوند.

🔵 عوامل محيطي

عوامل محيطي از ديگر عوامل استرس پس از سانحه است. اين عوامل مواردي نظير موقعيت اقتصادي-اجتماعي پايين، تحصيلات كم، مواجهه با استرس‌هاي قبلي به خصوص در دوران كودكي، سختي‌هاي دوران كودكي مثل محروميت مالي يا جدايي والدين و برخورداري از ويژگي‌هاي فرهنگي خاص نظير جبرگرايي يا خودسرزنش گري را شامل مي‌شوند. نكته قابل توجه اينجاست كه اگر افراد پيش از حادثه آسيب زا در زندگي از حمايت اجتماعي خوبي برخوردار باشند، كمتر از ديگران احتمال دارد كه در اثر تروما دچار اختلال استرس پس ازسانحه شوند.

🟡 عوامل ژنتيكي و فيزيولوژيكي

يكي از عوامل استرس پس از سانحه، عوامل ژنتيكي و فيزيولوژيكي است. اين عوامل مواردي نظير جنسيت مونث و برخورداري از سن پايين هنگام مواجهه با حادثه آسيب را شامل مي‌شوند. همچنين محققان بر اين باورند كه بعضي ژنوتيپ‌ها مي‌توانند نقش محافظت كننده يا افزايش دهنده خطر را براي اختلال PTSD داشته باشند.

درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

براي درمان اختلال استرس پس از سانحه از رويكردهاي مختلفي كمك گرفته مي‌شود. در ادامه به چند مورد از مهم‌ترين آن‌ها اشاره كرده‌ايم.

📌 درمان شناختي رفتاري

درمان شناختي رفتاري امروزه به عنوان يكي از اثربخش‌ترين رويكردهاي درماني شناخته مي‌شود. درمانگران اين حوزه براي بهبود اختلال استرس پس از سانحه تلاش مي‌كنند تا افكار و عقايد مراجع پيرامون رويداد آسيب زا را بررسي كرده و به او كمك نمايند تا نوعي بازنگري در مورد آن داشته باشند. در حقيقت متخصصاني كه براساس رويكرد شناختي درماني فعاليت مي‌كنند بر اين باورند كه ريشه تمامي هيجانات و رفتارهاي ناخوشايند را بايد در شيوه تفكر جستجو كرد.

اگر نگاه ما به خود، ديگران و دنياي پيرامون تغيير كند، مشكلات هيجاني و رفتاري نيز خود به خود بهبود مي‌يابد. همچنين در جلسات روان درماني با رويكرد شناختي رفتاري به درمانجو كمك مي‌شود تا با يادگيري يكسري تكنيك‌هاي خود آرام سازي بتواند با علائم اضطرابي خود مبارزه كرده و تسلط بيشتري بر شرايط پيدا كند.

📌 حساسيت زدايي همراه با حركات چشم و پردازش مجدد (روش EMDR)

در اين روش كه اختصاصا براي درمان استرس پس از سانحه به كار مي‌رود، درمانجو همزمان با حركات چشمي تلاش مي‌كند خاطرات آسيب زا را در ذهن خود بازسازي كرده و به نوعي با آن‌ها مواجه شود. در همين حين درمانگر يكسري تكنيك‌هاي خودآرام سازي را نيز به او آموزش مي‌دهد تا بتواند بر هيجانات ناخوشايندي كه دارد غلبه نمايد.

📌 گروه درماني

در گروه درماني كساني كه دچار يك مشكل مشابه با استرس پس از سانحه هستند، در كنار يكديگر قرار مي‌گيرند و به كمك درمانگر مي‌آموزند كه چگونه تجربيات خود را با هم به اشتراك بگذارند. همين كه مراجعين مي‌بينند ديگران نيز شرايط مشابهي با آن‌ها دارند تا حدي از احساس تنهايي و بيگانگي با ديگران فاصله مي‌گيرند. همچنين آن‌ها مي‌توانند از تجربيات مثبتي كه ساير افراد گروه در مسير درمان از آن بهره برده‌اند نيز استفاده كنند و هنگام مواجهه با هرگونه چالش از حمايت‌هاي اعضاي گروه استفاده نمايند.

📌 دارو درماني

به دليل مشكلات خلقي و اضطرابي مختلفي كه در اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد، استفاده از دارو درماني مي‌تواند به روند درمان كمك كرده و به نوعي آن را تسريع نمايد. با اين حال در نظر داشته باشيد كه استفاده از داروهاي اعصاب به تنهايي براي بهبود اختلال PTSD  كافي نيست و جلسات رواندرماني نيز بايد هم زمان با آن پيگيري شود. از جمله داروهايي كه به مبتلايان به استرس پس از سانحه تجويز مي‌شود مي‌توان به انواع داروهاي ضد افسردگي و ضد اضطرابي اشاره كرد.

كلام آخر

استرس پس از سانحه يكي از اختلالاتي است كه معمولا براي نيمي از افراد رخ مي‌دهد. به همين بسيار پيش مي‌آيد كه پس از يك تصادف، اتفاق و يا مشكل شما دچار استرس و مشكل شويد. به همين دليل هميشه بايد در اين شرايط خود و يا اطرافيان را فورا به متخصص روانشناس نشان دهيد. مركز مشاوره ذهن نو به صورت تلفني و حضوري به شما مراجعين گرامي خدمات ارائه مي‌دهد. جهت كسب اطلاعات بيشتر با شماره زير تماس حاصل فرماييد.

براي دريافت مشاوره در زمينه استرس پس از سانحه مي‌توانيد در ساعت از روز براي مشاوره تلفني از طريق شماره 02191002360 با برترين متخصصان در مركز مشاوره روانشناسي ذهن نو تماس حاصل نماييد.

سوالات متداول