تقويت و تشويق كودكان در زمان و مكان مناسب يكي از بهترين روش‌هاي تربيتي براي ايجاد و تغيير رفتار در كودكان است. متاسفانه در فرهنگ‌هاي مختلف به طور سنتي از تنبيه به صورت هاي مختلف در مقابل رفتارهاي نامطلوب كودكان استفاده مي‌شود. اين درحالي است كه از تشويق به طور محدود و معدود استفاده مي‌شود. وقتي از والدين در مورد تشويق نكردن كودكان پرسيده شد، بيشتر آن‌ها اصطلاحا پررو شدن و زياده خواه شدن كودك را بهانه‌اي براي عدم ارائه تشويق مي‌دانستند. تبعات منفي و آسيب‌هايي كه كودكان اين خانواده‌ها در بزرگسالي نشان داده‌اند، اهميت موضوع را دو چندان مي‌كند. در ادامه انواع روش‌هاي تشويق را در زمان مناسب ارائه داده‌ايم.

منبع : تشويق كودكان

تشويق كودكان در مقايسه با ساير روش هاي تربيتي

تشويق و تنبيه دو روش متضاد براي تغيير يا ايجاد يك رفتار در كودك هستند. معمولا والدين براي كاهش رفتار ناسازگار از تنبيه استفاده مي‌كنند، در حالي كه تنبيه تنها در كوتاه مدت موثر بوده و در بلند مدت حتي تاثير عكس مي‌تواند داشته باشد. براي جلوگيري از تكرار رفتار نامطلوب شما مي‌توانيد هم از تشويق و هم از تنبيه استفاده كنيد. در صورتي كه به درستي و به جا اين دو روش را به كارگيريد، مسلما به نتيجه مطلوب خواهيد رسيد. براي آشنايي با روش هاي تنبيه كودكان كليك كنيد.

انواع پاداش و تشويق براي كودكان

بر اساس موقعيت و ويژگي‌هاي كودك مي‌توان از 4 شيوه تقويت و تشويق استفاده كرد. به طور كلي بهتر است براي تقويت رفتار مطلوب كودك بر اساس نوع موقعيت از تمام روش‌هاي تقويت و تشويق همراه با سبك فرزندپروري مقتدرانه استفاده كنيد. در صورت موثر نبودن روش‌هاي زير حتما مشاوره كودك دريافت كنيد.

1- پاداش و تشويق احساسي

ديده شدن و محبت ديدن از مهم‌ترين نيازهاي كودك هستند. بغل كردن، لبخند زدن، تاييد رفتار كودك با حركات سر، تماس چشمي، نوازش كردن و… همگي نوعي تشويق و تقويت كودك محسوب مي‌شوند. والدين با استفاده از اين نوع تشويق‌ها موجب افزايش عزت نفس و اعتماد به نفس در كودك خود شده و او را براي زندگي در اجتماعي بزرگتر (خارج از خانواده) آماده مي‌كنند. توجه داشته باشيد كه تشويق‌ها بايد بلافاصله و يا با فاصله زماني كوتاه با رفتار مطلوب اتفاق بيافتند، به طوري كه كودك متوجه علت دريافت تشويق شود، اگر برعكس در زمان انجام رفتارهاي ناسازگار، او را حتي به صورت نمايشي و دروغين مورد تشويق و تاييد قرار دهيد، كودك رفتار نامطلوبش را افزايش مي‌دهد، زيرا ياد مي‌گيرد كه انجام اينگونه رفتارها نيز باعث افزايش توجه والدين مي‌شود.

در نتيجه به جاي تلاش و سعي در كاهش كاهش رفتارهاي نامطلوب، در صدد افزايش رفتارهاي مناسب كودك باشيد، زيرا در اين شرايط كودك متوجه مي‌شود كه براي دريافت پاداش و جلب توجه والدين بايد رفتار مطلوبي از خودش نشان دهد و با رفتار نامطلوب توجه لازم را دريافت نمي‌كند.

2- پاداش و تشويق كلامي

استفاده از كلمات و جملات نيز يكي از ديگر از راه هاي تشويق كودك هست. هر كسي دوست دارد مورد تاييد و تمجيد قرار بگيرد، تجربه اين لذت از جانب والدين موجب قوي شدن شخصيت كودك و بي‌نياز شدن او از توجه كاذب در بزرگسالي خواهد شد؛ زيرا تشويق كلامي باعث افزايش احساس ارزشمندي كودك مي‌شود. براي اجراي تقويت و پاداش به شيوه كلامي بهتر است نوع رفتاري كه باعث شده كودك را تشويق كنيد در ابتدا كامل توضيح دهد و بعد از آن كودك را مورد تاييد و تمجيد خود قرار دهيد. در چنين شرايطي كودك ياد مي‌گيرد كه براي دريافت پاداش و تشويق كلامي بايد رفتارهايي از آن دست نشان دهد.

3- پاداش و تشويق مادي

يك نوع ديگر از پاداش‌هايي كه مي‌توان براي تقويت رفتار كودكان در نظر گرفت پاداش و تشويق مادي است. برخي از كودكان از پاداش و تشويق‌هاي مادي لذت زيادي مي‌برند. اين دسته از پاداش‌ها شامل لوازمي مي‌شود كه كودك به داشتن آن‌ها علاقه دارد. از جمله اين لوازم مي‌توان به اسباب‌بازي، لباس، پول و… اشاره كرد. توجه داشته باشيد كه استفاده فقط از اين روش تشويقي به بعد احساسي كودك صدمه خواهد زد.

4- پاداش و تشويق مبتني بر انجام يك فعاليت يا تفريح

علاوه بر موارد فوق تفريحات و فعاليت‌هاي لذت بخش براي كودك هم مي‌تواند به عنوان پاداش و تشويق در نظر گرفته شود. مهمترين نكته در ارتباط با اين نوع از پاداش اين است كه تفريح و فعاليت بايد از نظر كودك خوشايند و لذت بخش باشد نه از نظر والدين. رفتن به پارك، وقت گذراني در موزه‌هاي علمي، آشپزي كردن با كودك، دعوت كردن دوستان فرزندتان و… همگي مي‌توانند موجب تشويق كودك‌تان براي انجام رفتارهاي مطلوب شوند.

كاهش رفتار نامطلوب از طريق تشويق كودك

رفتارهاي نامطلوب و ناسازگار كودك با توجه به فرهنگ، خانواده، اجتماع، خلقيات كودك و … متفاوت است. هر كودكي در هر جايگاه و موقعيتي رفتارهاي نامطلوبي خواهد داشت كه با اتخاذ روش‌هاي تربيتي مناسب مي‌توانيد آن ها را متوقف كنيد. همانطور كه گفتيم تنبيه به عنوان روشي بلند مدت موثر نيست؛ پس بايد تا حد امكان به طور محدود از آن استفاده كرد. در بلند مدت با برقراري ارتباط صميمانه با كودك خود مي‌توانيد تاثير بيشتري بر روي او بگذاريد. با ناديده گرفتن رفتارهاي ناخوشايند كودك او را از توجه خود محروم كنيد، اين موضوع براي كودك اهميت زيادي دارد، پس نيازي به داد زدن و تنبيه بدني نيست، عشق او به شما موجب حرف شنوي‌اش خواهد شد، پس با تنبيه ميان خودتان شكاف ايجاد نكنيد.

توجه داشته باشيد كه الگوي اصلي كودك، خود شما هستيد، اگر رفتاري نامناسب دائم از طرف او تكرار مي‌شود، بهتر است براي يكبار هم شده به الگويي كه براي او ساختيد نگاه كنيد و ايراد را در خودتان جويا شويد. 

تقويت رفتار كودك با استفاده از روش جدول ستاره

يكي از روش‌هاي مناسب تقويت رفتار انجام آن از طريق روش جدول ستاره است. ابزارهاي لازم براي اجراي اين روش شامل يك تخته و ستاره برچسب‌دار مي‌باشد، در صورت نبود اين ابزار مي‌توان از يك تخته و ماژيك براي كشيدن ستاره استفاده كرد.

در اين روش روزهاي هفته را در يك طرف جدول مي‌كشند و براي هر كار مطلوب كودك يك ستاره در نظر مي‌گيرند. سپس براي استفاده از اين ستاره‌ها بايد قوانيني مشخص كرد. اين قوانين مي‌تواند به صورت قرار دادي با كودك بسته شود، براي مثال با كودك قرار بگذاريد كه پس از هر 5 يا 10 ستاره مي‌تواند پاداشي داشته باشد. نكته‌اي كه بايد در نظر گرفت اين است كودك با انجام رفتار اشتباه يك ستاره از دست مي‌دهد، در نتيجه كودك براي بدست آوردن پاداش بايد رفتار مطلوب انجام دهد.

والدين در ارتباط با شيوه اجراي اين روش بايد كاملاً مقتدرانه و قاطعانه عمل كنند، قاطعانه رفتار كردن والدين به منظور تهديد كردن يا تنبيه كردن كودك نيست، بلكه به معناي آن است كه نبايد رفتار نامطلوب كودك بدون از دست دادن ستاره بخشيده شود، يا اينكه بر عكس بابت هر رفتاري كودك ستاره‌هايش را از دست دهد. اين كار نبايد منجر به كاهش اعتماد بنفس و عزت نفس و تحقير كودك شود. از طرفي جدول ستاره به عنوان باجگيري از كودك يا رسيدن به خواسته هاي شخصي خودتان استفاده شود. 

عوامل موثر بر تشويق كودكان

عواملي وجود دارد كه مي‌تواند بر ميزان اثرگذاري تشويق كودكان نقش داشته باشد از جمله اين عوامل مي‌توان به شيوه فرزندپروري صحيح و يكسان بين والدين، پايبندي به سيستم پاداش و توضيح شرايط به كودك و… اشاره كرد. براي اينكه سيستم پاداش‌دهي و تقويت كودكان موثر واقع شود بهتر است بين شيوه فرزندپروري والدين تفاهم وجود داشته باشد.

روش‌هاي متفاوت رفتار پدر و مادر با كودك باعث سردرگمي او مي‌شود و ممكن است بر اثربخشي سيستم پاداش‌دهي تاثير منفي بگذارد. زماني تشويق كودكان موثر واقع مي‌شود كه بين رفتارهاي والدين همسويي وجود داشته باشد و به انجام آن متعهد و پايبند باشند. به عنوان مثال ممكن است يك رفتار از نظر مادر مطلوب و از نظر پدر نامطلوب باشد، اين مسئله باعث مي‌شود كه كودك پيام‌ها متنقاض دريافت كند و به سيستم پاداش‌دهي توجهي نكند. براي آشنايي با بهترين روش هاي تربيت كودك كليك كنيد.

براي دريافت مشاوره در زمينه نوزاد و كودك مي‌توانيد در هر ساعت از روز براي مشاوره تلفني كودك از طريق شماره 02166419012 با برترين متخصصان كلينيك تخصصي ني ني مايند تماس حاصل نماييد.

سوالات متداول

آيا تشويق كردن كودك مي‌تواند باعث كاهش رفتار نامطلوب او شود؟

يكي از روش‌هاي صحيح فرزندپروري اين است كه والدين به واسطه تقويت و تشويق كودكان، رفتار نامطلوب كودك را كاهش دهند. براي انجام اين كار مي‌توان از روش جدول ستاره استفاده كرد.

منبع : تشويق كودكان