آيا مي‌دانيد بيماري وسواس چيست و چه نشانه‌هايي دارد؟ وسواس يك ويژگي و صفت رفتاري است كه برخلاف ميل فرد، باعث وجود برخي افكار آزاردهنده و تكراري در ذهن مي‌شود. وسواس ممكن است در زندگي روزمره فرد اختلالات زيادي ايجاد كند و باعث كاهش عملكرد او شود. معمولا از واژه وسواسي براي كسي استفاده مي‌­شود كه كارهاي خود را دقيق انجام مي­‌دهد اما رفتار وسواسي، رفتاري افراطي است كه نه تنها باعث بهبود عملكرد نمي‌­شود، بلكه به عملكرد عادي فرد نيز آسيب مي‌رساند. با آگاهي از علل، علائم و انواع وسواس مي‌توانيد هرچه سريع‌تر آن را شناسايي كرده و براي درمان اقدام نماييد. 

بيشتر بخوانيد : اختلالات اضطرابي | معرفي انواع و درمان اختلالات اضطرابي در DSM5

منبع :  بيماري وسواس

وسواس چيست؟

وسواس به خودي خود معني خاصي ندارد و آن تعريفي كه از وسواس در گفتگوهاي روزمره وجود دارد، وسواس فكري-عملي يا اختلال وسواس اجباري است كه در ادامه مطلب به آن مي‌پردازيم. در مكالمات روزمره، معمولا از واژه وسواسي زياد استفاده مي‌شود و به كسي مي‌گويند كه در انجام كارهايش سخت گير است، بسيار دقت مي‌­كند و به كامل انجام دادن يك كار اهميت مي‌­دهد. اين تعريف تا حدودي درست است و نشانه كمالگرايي مي‌باشد كه يكي از ويژگي‌هاي اختلال وسواس است. اما در حالت عادي افراد دقيقي كه بر كار خود تمركز دارند، وسواسي نيستند. زماني تشخيص وسواس وطرح مي‌شود كه اين حالت افراطي بوده و باعث اختلال در عملكرد فرد شود.

انواع بيماري وسواس

وسواس انواع مختلفي دارد كه هر كدام بخشي از زندگي فرد را مختل كرده و رفتارهاي خاصي را شامل مي‌شوند. وسواس خود را به شكل‌هاي بسياري نشان مي‌­دهد؛ رفتارهايي مثل ترديد در كارهاي انجام شده مانند قفل كردن درب، شك در هنگام عبادت و نماز، نگراني بيش از حد در مورد مسائل ديني، دقت و نظم افراطي در فعاليت‌ها كه باعث اختلال در عملكرد مي‌­شود، احساس مجبور بودن براي انجام برخي از فعاليت‌ها، توقع بسيار زياد از خود و… همه مي‌­توانند بخشي از افكار وسواسي باشند. برخي از عمده‌ترين انواع وسواس را در ادامه بيان مي‌كنيم.

1. وسواس تقارن

اين نواع وسواس باعث ناراحتي فرد از عدم تقارن شده و باعث اضطراب او مي­‌شود. مثلا اگر در دو جيب فرد به يك اندازه وسايل نباشد، ممكن است اذيت شود. نظم بيش از حد در دسته بندي كردن وسايل يا فايل‌ها، سختگيري در چيدمان وسايل منزل و اصرار بر قرينه بودن و صاف بودن آن‌ها، منظم بودن و صاف بودن جاي خواب و اين گونه رفتارها جزء وسواس تقارن هستند.

2. وسواس چك كردن

چك كردن مدام شيرهاي گاز، شير آب، قفل كردن در، چك كردن گوشي و هر چيزي كه ممكن است عدم چك كردن آن در ذهن فرد باعث بروز اتفاق بدي بشود. فرد حتي پس از چك كردن چندين باره نيز همچنان نگراني‌هايي در مورد بروز اتفاقات ناگوار دارد. براي آشنايي با انواع روش هاي درمان وسواس وارسي كردن كليك كنيد.

3. وسواس شستشو

همانطور كه از نام اين وسواس مشخص است، به معني عدم اطمينان از تميز بودن اشيا و بدن فرد وسواسي مي‌باشد كه منجر به شستشوي مداوم دست و بدن، لباس‌­ها، ميوه، ظرف‌هاي منزل، اتومبيل و هر وسيله شخصي مي‌‌شود. براي آشنايي بيشتر با نشانه هاي وسواس شستشو كليك كنيد.

4. بيماري وسواس | وسواس صدمه و آسيب

در اين وسواس فرد به طور دائم نگران آسيب رساندن به خود و ديگران است و از ترس اينكه نكند رفتار اشتباه و آسيب زننده‌اي بكند، بسيار محتاط مي­‌شود و نگراني‌هايي بسيار زيادي دارد. 

5. وسواس بيماري

ترس از مريض بودن يا مريض شدن يا ابتلا به يك بيماري خاص و لاعلاج كه باعث بروز رفتارهاي وسواسي مثل دكتر رفتن زياد، مصرف زياد دارو يا انجام آزمايش‌هاي پزشكي فراوان مي‌­شود.

6. وسواس افكار ممنوعه

اين نوع وسواس بيشتر فكري است و باعث بروز تصورات معمولا جنسي ممنوعه و تابو مي‌­شود. فعاليت جنسي با نزديكان درجه يك و كودكان يا تصورات خشن و فانتزي‌هاي آزاردهنده جنسي، برخي از افكار مربوط به اين نوع وسواس هستند.

وسواس فكري عملي چيست؟

وسواس فكري-عملي نشانه و علامت اختلال وسواس اجباري است. اختلال فكري شامل افكار، تمايلات يا تصورات مكرر و پايداري هستند كه به صورت مزاحم يا ناخواسته تجربه مي‌­شوند، در حالي كه وسواس‌هاي عملي يا اجبارها، رفتارهاي تكراري يا فعاليت‌هاي ذهني پر تكراري هستند كه فرد احساس مي‌­كند بايد آن‌ها را در پاسخ به يك رفتار فكري انجام دهد. اين رفتار بر طبق قوانين ذهني فرد هستند و بايد با دقت اجرا شوند.

به تعريف ساده‌تر، وسواس فكري يعني يك فكر تكرار شونده و آزار دهنده مثل فكر درباره اينكه دست‌هايش كثيف است، شير گاز را نبسته، نبايد به چيزي دست بزند و ويروس‌ها در حال نفوذ هستند. به آن عملي كه براي ارضاي فكرهاي وسواسي و آرام كردن خود انجام مي‌­شود، وسواس عملي مي‌گويند. مانند شستن فراوان دست‌ها براي تميز شدن، چك كردن مجدد شير گاز، دست نزدن به اشيا يا دستكش دست كردن، مراقبت بيش از حد در مقابل ويروس مانند ضدعفوني كردن مرتب دست و محيط  و… كه همه جزء وسواس رفتاري هستند. براي كسب اطلاعات در زمينه مشاوره وسواس كليك كنيد. 

اختلال وسواس جبري (OCD)

بر خلاف باور عموم، وسواس فكري_عملي يك اختلال يا بيماري مجزا و مشخص نيست، بلكه نشانه‌هاي اصلي يك اختلال ديگر به نام اختلال وسواسي جبري مي­‌باشد. اختلال وسواس اجباري، اختلالي است كه با وجود وسواس‌هاي فكري يا وسواس‌هاي عملي يا هردو تشخيص داده مي‌­شود. يعني ممكن است فردي وسواس فكري داشته باشد ولي وسواس عملي نداشته باشد اما با اين حال باز هم مي‌­تواند مبتلا به اختلال OCD باشد. برخي از علائم يا نشانه‌هاي تشخيص اختلال وسواس اجباري عبارتند از:

1. وجود افكار تكراري كه دائم به ذهن برمي‌­گردد و به شكل ناخواسته و غيرارادي در ذهن فرد ايجاد شده و باعث اضطراب و ناراحتي او مي‌­شود.

2. فرد تلاش مي­‌كند كه اين افكار را سركوب كرده و يا حتما فعاليتي بكند كه افكار آزاردهنده‌اش را خنثي نمايد.

3. وجود رفتارهاي تكراري (مانند شستن مرتب دست‌ها) يا فعاليت‌هاي ذهني تكراري (مثل دعاكردن و ذكر گفتن دائم يا تكرار آهسته كلمات در سكوت) به طوري كه فرد احساس مي‌‌كند بايد حتما آن‌ها را به شكلي خاص اجرا نمايد.

4. اين اعمال اجباري با هدف پيشگيري يا كم كردن اضطراب و ناراحتي و يا جلوگيري از وقوع يك اتفاق ترسناك صورت مي­‌گيرد. البته اين رفتارها افراطي است و اصلا با ميزان خطر آن فكر يا رفتار تناسب ندارد.

5. رفتارهاي وسواسي بسيار وقت گيرند و چند مرتبه در روز اتفاق مي­افتند و باعث اختلال در روند زندگي شغلي و اجتماعي فرد مي‌­شود.

6. وجود باورهاي ناكارآمد مانند احساس مسئوليت بيش از حد، حتي در رابطه با مسائلي كه به او مربوط نيست.

7. كمال­گرايي بيش از حد كه باعث احساس نارضايتي دائمي فرد از خود مي‌شود.

8. حواس پرتي، عدم تمركز و ناتواني در انجام كارهاي اصلي زندگي (خصوصا در درس و انجام شغل)

برخي از ديگر اختلالات وسواس اجباري

اختلالات وسواسي جبري انواع مختلفي دارند. در ادامه سه نوع اصلي اختلالات وسواسي جبري را بررسي مي‌كنيم:

1. بيماري وسواس | اختلال بدشكل انگاري بدن

افراد مبتلا به اين اختلال، دائم ذهنشان مشغول اين است كه عيب و نقصي در بدنشان وجود دارد كه ديگران نمي‌­بينند يا متوجه آن نمي‌­شوند. همچنين فرد براي جبران اين عيب، مدام خود را جلوي آينه وارسي مي‌­كند، آرايش افراطي دارد و مدام از ديگران درباره ظاهر و عيب‌هاي خود سوال مي‌­پرسد.براي آشنايي كامل با اختلال بد ريخت انگاري بدن كليك كنيد.

2. اختلال احتكار يا ذخيره سازي

ناتواني فرد در دور ريختن يا جداشدن از وسايل و متعلقات خود كه فراتر از ارزش مالي و واقعي آن‌هاست. اين ناتواني باعث جمع كردن وسايل زيادي مي­‌شود كه باعث شلوغي و تراكم بيش از حد اين وسايل در محل زندگي شده و براي فرد اختلال ايجاد مي‌­كند. اين مسئله مي‌­تواند در فايل‌هاي كامپيوتري و مجازي نيز اتفاق بيفتد. براي آشنايي با علائم اختلال احتكار كليك كنيد.

3. اختلال كندن مو و پوست

كندن مكرر موها و خراشيدن پوست كه باعث ريزش مو بروز التهابات پوستي مي­‌شود. فرد كنترلي در اين رفتار خود ندارد و در توقف آن با شكست مواجه مي‌شود. كندن مو و پوست از اضطراب و استرس فرد مي‌كاهد. براي اشنايي با اختلال وسواس پوست كني كليك كنيد.

بيشتر بخوانيد : درمان اضطراب | تكنيك هاي درمان اضطراب شديد

دلايل ابتلا به اختلال وسواس

اختلال وسواس اجباري مانند اكثر اختلالات رواني ريشه هاي زيستي، رواني و اجتماعي دارد. برخي از اين دلايل به شرح زير هستند:

1. ژنتيك و فيزيولوژي

يكي از دلايل عمده ابتلا به اين اختلال، وجود ژن بيماري وسواس در خانواده درجه يك فرد است. ميزان شيوع اين اختلال در كساني كه يكي از نزديكان درجه يكشان مبتلا بوده، دوبرابر كساني است كه ژن بيماري در وابستگان درجه يك خود ندارند. البته برخي از آسيب‌هاي مغزي و نارسايي‌هاي هورموني نيز باعث بروز رفتارهاي شبه وسواسي در فرد مي‌­شوند.

2. بيماري وسواس | نوع تربيت والدين

والديني كه مبتلا به اختلال وسواس هستند، طبيعتا رفتارهاي وسواسي از خود نشان داده و كودك با الگوبرداري از آن‌ها، به مرور زمان دچار وسواس ميشود. همچنين والدين سختگير و كنترل‌گري كه از كودك خود توقعات بيش از اندازه دارند، انتقاد و سرزنش مي‌كنند و هيچوقت از او راضي نيستند، باعث مي‌­شوند كه كودك با دقت و وسواس زياد كارهاي خود را انجام دهد. به مرور زمان اين مسئله هم باعث كمال‌گرايي افراطي و هم نارضايتي كودك از خود و بروز رفتارهاي وسواسي در وي مي‌شود.

اختلال شخصيت وسواس جبري (OCPD)

يك اختلال ديگر كه ممكن است با وسواس اشتباه گرفته شود، اختلال شخصيت وسواسي اجباري مي‌باشد كه با اختلال وسواسي جبري متفاوت بوده و حتي برخي از علائم آن نيز متفاوت است. زماني كه علائم اختلال وسواسي جبري، تبديل به شخصيت شده و فرد بدون اين نشانه‌ها قابل تصور نباشد، اختلال شخصيت وسواسي-جبري مطرح مي‌گردد. طبيعتا درمان اختلال شخصيت از يك اختلال عادي سخت‌تر است، پس مي‌توان گفت اختلال شخصيت وسواسي-جبري حادتر از اختلال وسواس است.

البته امكان دارد كه اختلال شخصيت وسواسي جبري مانند اختلال وسواس، دوره‌هاي حاد و آزاردهنده شديد نداشته باشد و صرفا يك سري از ويژگي‌هاي شخصيتي باشد. برخي از نشانه‌هاي اختلال شخصيت وسواسي جبري عبارتند از:

1. سعي مي­‌كند با توجه دقيق به قوانين و جزئيات بي‌اهميت احساس كنترل به دست بياورد، تا حدي كه از مسير اصلي منحرف مي‌شود.
2. به طور افراطي خود را وقف كار كرده، تا حدي كه ابعاد ديگر زندگي را فراموش مي‌كنند.
3. به شدت كمالگرا هستند اما اين كمالگرايي منجر به اتفاقات مثبت و پيشرفت نمي­‌شود. به دليل توقع بالا، هيچوقت از خود راضي نيستند و هميشه درجا مي‌زنند.
4. احساس گناه شديد دارند و معمولا اين احساس گناه باعث رفتارهاي خلاف ميل مي‌­شود.

درمان بيماري وسواس

روش‌هاي متعددي براي درمان وسواس وجود دارد كه از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به دارو درماني، رفتار درماني و درمان شناختي اشاره كرد. در رفتار درماني تلاش بر اين است كه استرس و اضطراب كاهش يابد و افكار وسواسي متوقف شود به طوري كه منجر به تغيير رفتار گردد. در شناخت درماني نيز با تغيير بينش و نگرش فرد، افكار وسواسي اصلاح شده و درمان صورت مي‌گيرد. در صورت لزوم، پزشك از دارو درماني نيز در كنار روان درماني استفاده مي‌كند.  براي درمان وسواس ضروري است كه از يك فرد متخصص كمك بگيريد. براي كسب اطلاع بيشتر در زمينه درمان وسواس كليك كنيد. 

براي دريافت مشاوره در زمينه وسواس ها مي توانيد در هر زمان از روز براي مشاوره تلفني با برترين متخصصان در مركز مشاوره روانشناسي ذهن نو از طريق شماره 02166419012 تماس بگيريد.

منبع :  بيماري وسواس